سیستم ارت، حفاظت از صاعقه، تابلو برق

آیین نامه ایمنی سیستم اتصال به زمین ( سیستم ارتینگ)

در این فصل به تعریف اصطلاح ها و کلمه‌های بکار رفته در آئین‌نامه می‌پردازد.

1ـ زمین (ارت)1: رسانندگی جرم زمین را در صورتی که پتانسیل الکتریکی در هر نقطه از زمین به صورت قراردادی برابر صفر در نظر گرفته شود، زمین (ارت) می‌نامند.

2ـ سیستم اتصال به زمین (ارتینگ)2: یک یا چند الکترود همراه با سیمهای ارت را که قابلیت اتصال به ترمینال اصلی داشته باشند، سیستم اتصال به زمین (ارتینگ) می‌نامند.

3ـ الکترود ارت (زمین)3: رسانا یا گروهی از رساناهای متصل به هم است که اتصال الکتریکی به زمین را فراهم می‌کنند.

4ـ مقاومت الکترود ارت4: مقاومت بین ترمینال اصلی زمین و کره زمین است.

5 ـ امپدانس حلقه اتصال به زمین5: امپدانس حلقه جریان اتصالی زمین است که شروع و پایان آن نقطه اتصالی است و با ZS نشان داده می‌شود.

حلقه اتصالی زمین در سیستم های مختلف به شرح ذیل است:
الف ـ سیستم های TN: نقطه شروع (محل اتصالی)، از بدنه دستگاه به ترتیب به سیم ارت، شینه ارت، شینه نول، نقطه ترانس، سیم‌پیچ ترانس، سیم فاز اتصالی و نقطه اتصال به بدنه.
ب ـ سیستم های TT و IT: نقطه شروع (محل اتصالی)، سیم اتصال به زمین، الکترود زمین، زمین، الکترود سیستم، شینه نول، نقطه صفر ترانس، سیم فاز اتصالی و نقطه اتصالی.

6 ـ اتصالی: حالتی از مدار است که جریان در مسیری غیرعادی یا بدون اینکه پیش‌بینی شده باشد یا در نظر گرفته شود، جاری می‌شود. این جریان امکان دارد از نقص در عایق‌بندی یا از بستهای به کار رفته بر روی عایق رساناها ناشی شود.

7 ـ جریان اتصال به زمین (جریان اتصال کوتاه) : اضافه جریانی است که در نتیجه بروز اتصالی با امپدانسی قابل چشم‌پوشی بین هادیهای با پتانسیلهای مختلف در شرایط عادی کار برقرار شود.

8 ـ جریان نشتی زمین7 : جریان جاری به زمین یا رساناهای دیگری را که مدار الکتریکی آنها به زمین راه دارد، جریان نشتی زمین می‌نامند. در صورت استفاده از خازن در مدارها، امکان دارد جریان مذکور دارای مقدار جزء خازنی هم باشد.

9ـ سیم اتصال به زمین (سیم ارت)8 : سیم حفاظتی را گویند که ترمینال اصلی ارت تأسیسات را به الکترود ارت یا سایر قسمتهای اتصال به زمین وصل می‌کند.

10ـ سیم خنثی (نول)9 : هادی متصل به نقطه خنثی در سیستم (صفر زمین) که قادر است انرژی الکتریکی را انتقال دهد.

11ـ هادی‌ حفاظتی (PE)10 : در بعضی از اقدامات حفاظتی برای تأمین ایمنی در برابر برق‌گرفتگی لازم است با استفاده از هادی حفاظتی قسمت های زیر به همدیگر وصل شوند:

• بدنه‌های هادی؛
• قسمت های هادی بیگانه؛
• ترمینال اصلی زمین؛
• الکترود زمین؛
• نقطه صفر ترانس (نقطه خنثی)؛

12ـ سیم غلافدار فلزی به منظور زمین کردن: یک نوع سیستم سیم‌کشی است که در آن سرتاسر طول یک یا چند سیم عایق‌دار توسط نوار یا غلاف فلزی پوشانده شده و مانند هادی PEN عمل می‌کند.

13ـ سیم مشترک ارت ـ نول (PEN)11: سیمی را که به طور مشترک، هم کار سیم اتصال به زمین و هم کار سیم نول را انجام دهد، سیم PEN می‌نامند.

14ـ قسمت های بی‌حفاظ (روباز) هادی: قسمت بی حفاظ از تجهیزات را که قابل لمس بوده و حامل برق نیست، اما امکان برقدار شدن در شرایط اتصالی را دارد، قسمت بی‌حفاظ هادی می‌نامند.

15ـ ترمینال اصلی اتصال به زمین (ارتینگ)12 : ترمینال یا شینه‌ای را گویند که برای اتصال به سیم های محافظ تهیه شده و سیم های هم‌ پتانسیل‌ کننده و سیم های اتصال به زمین (ارت)، یا هر وسیله‌ای که به عنوان اتصال به زمین (ارتینگ) به کار می‌رود، به آن وصل می‌شوند.

16ـ قسمت های برقدار13 : سیم یا قسمت هایی از رسانا را که برای استفاده‌های معمولی برقدار شده‌اند، قسمت های برقدار می‌نامند. سیم نول نیز شامل این قسمت هاست، اما طبق قرارداد، سیم PEN (سیم مشترک ارت ـ نول) به عنوان قسمت برقدار محسوب نمی‌شود.

17ـ پتانسیل زمین (ارت)14 : پتانسیل الکتریکی ایجاد شده نسبت به جرم موجود زمین یا نسبت به سطح زمین اطراف الکترود ارت را هنگامی که جریان الکتریکی از الکترود به زمین جاری شود، پتانسیل زمین می‌نامند.

18ـ کرادیان پتانسیل (در یک نقطه از زمین)15 : اختلاف پتانسیل اندازه‌گیری شده بر واحد طول یک نقطه را در جهتی که پتانسیل بیشترین مقدار را داشته باشد، گرادیان پتانسیل می‌نامند.

19ـ دستگاه های سیار (قابل حمل) 16 : دستگاه های الکتریکی را می‌نامند که در حال حرکت کار می‌کنند یا اینکه می‌توانند به آسانی از محلی به محل دیگر حرکت داده شوند. در حالی که به پست توزیع برق متصل هستند.

20ـ قسمت هایی که به طور همزمان با هم قابل دسترسی هستند17 : سیم ها یا قسمت های رسانا که به طور همزمان در موقعیت های مخصوصی قابل لمس هستند. این قسمتها شامل بدنه‌های برقدار، قسمت های بدون حفاظ (روباز)، هادی های بیگانه، سیم ارت و الکترودهای ارت هستند.

21ـ دستگاه پس ماند جریان RCD18 : دستگاه سوئیچینگ مکانیکی یا مجموعه‌ای از دستگاه ها که در شرایط مشخصی سبب بازنگه‌داشتن اتصالات در مواقعی می‌شوند که پس‌ماند جریان به مقدار معینی رسیده باشد.

22ـ هادی بیگانه: قسمتی از رساناها را که احتمال ایجاد پتانسیل، به ویژه پتانسیل ارت در آنها وجود دارد و قسمت های شکل‌ یافته‌ای از تجهیزات الکتریکی نیستند، هادی بیگانه می‌نامند.

23ـ وسایل قطع و وصل و کنترل19 (قبل یا بعد از تابلو برق): تجهیزاتی است که برای وصل یک مدار الکتریکی با هدف ذیل پیش‌بینی می‌شود:

• حفاظت
• کنترل
• جدا کردن
• انجام عملیات قطع و وصل

24ـ تابلو20 (مجموعه‌ای از تجهیزات قطع و وصل و کنترل): ترکیبی است از فیوزها، لوازم قطع و وصل و رله‌های کنترل که کلیه اتصالات الکتریکی و مکانیکی بین آنها و نیز وسایل اندازه‌گیری مانند آمپرمتر یا ولت متر را نیز شامل می‌شود.

25ـ حصار 21 : حفاظی است که از تماس مستقیم با ولتاژهای خطرناک جلوگیری می‌کند. مانند حصار ترانس پست برق فشار قوی.

26ـ باتری22 : یک سیستم الکتروشیمیایی است که قادر به ذخیره انرژی الکتریکی دریافتی به صورت شیمیایی است و آن را از طریق تبدیل، باز پس می‌دهد.

27ـ کانال کابل : محفظه یا پوششی است که بالای زمین یا داخل آن قرار دارد و در بعضی موارد دارای تهویه است و ابعاد آن اجازه ورود افراد را به داخل آن نمی‌دهد، ولی امکان دسترسی به هادی ها یا کابل ها در تمامی طول آن امکان‌پذیر است.

28 ـ سینی کابل :
تکیه‌گاه پایه داری برای کابل است که لبه‌های آن برگشته و بدون پوشش است و ممکن است دارای منافذ پرس شده باشد.

29ـ تونل کابل25 : محفظه‌ای است به شکل راهرو و آدم‌رو، حامی سازه‌های نگهدار برای هادیها یا کابل ها و مفصل ها که دسترسی آزاد برای افراد در تمام طول آن ممکن باشد.

30ـ مدار (برقی دریک تأسیسات) : مجموعه‌ای از تجهیزات الکتریکی که از منبعی واحد تغذیه کنند و در برابر اضافه جریانها به کمک وسیله واحدی حفاظت شوند.

31ـ مدار توزیع (از یک تأسیسات) : مداری است که یک تابلوی برق را تغذیه می‌کند.

32ـ کلید خودکار28 : وسیله مکانیکی قطع و وصل است که قادر است در شرایط عادی مدار جریانها را قطع یا وصل کند و در شرایط غیرعادی مانند اتصال کوتاه، جریانی را به مدت کوتاه از خود عبور دهد یا قطع کند.

33ـ جریان طراحی (یک مدار) : شدت جریانی است که پیش‌بینی می‌شود در حالت عادی از مدار عبور کند.

34ـ جریان مجاز حرارتی (یک هادی): حداکثر شدت جریان است که می‌تواند به طور دایم و در شرایط معین از هادی عبور کند، بدون آنکه دمای دایمی آن از مقدار مشخص تجاوز کند.

35ـ اضافه جریان : هر شدت جریانی که از مقدار اسمی تجاوز کند. در مورد هادی ها مقدار اسمی برابر جریان مجاز حرارتی است.

36ـ جریان اضافه بار (یک مدار) : اضافه جریان در مداری است که خرابی الکتریکی ندارد.

37ـ شدت جریان عملیاتی قراردادی (مربوط به یک وسیله حفاظتی): شدت جریان معینی است که سبب می‌شود وسیله حفاظتی در مدت مشخصی که به آن زمان قراردادی گویند، عمل کند.

38 ـ تماس مستقیم : تماس افراد یا احشام است با قسمت های برقدار، مانند تماس با سیم فاز یا تماس با سیم فاز و نول.

39ـ تماس غیرمستقیم : تماس افراد یا احشام با قسمت های معیوب الکتریکی مانند تماس با کلید یا پریز معیوب یا بدنه فلزی برقدارشده که در حالت عادی برقرار نیستند.

40ـ ترمینال اصلی زمین (شینه ارت) : ترمینال یا شینه‌ای است که برای وصل هادی های حفاظتی که شامل هادی های همبندی برای هم ولتاژ کردن و هادی های مربوط به اتصال زمین عملیاتی (در صورت وجود) به سیستم زمین است، پیش‌بینی می‌شود.

41ـ تجهیزات الکتریکی: شامل هر نوع مصالح و لوازم و وسایل و تجهیزاتی است که در تولید، تبدیل، انتقال، توزیع یا مصرف انرژی الکتریکی مورد استفاده قرار می‌گیرد، مانند ترانسفورماتورها، وسایل اندازه‌گیری، وسایل حفاظتی، تجهیزات سیستم های سیم‌کشی و وسایل مصرف‌کننده انرژی الکتریکی مانند لوازم خانگی و غیره.

42ـ تجهیزات مصرف‌کننده جریان : تجهیزاتی است که برای تبدیل انرژی الکتریکی به نوعی انرژی دیگر در نظر گرفته می‌شود. مانند لامپها، بخاری های برق و دینام ها.

43ـ فیوز : وسیله‌ای است که به نحو مخصوصی طراحی و تناسب یافته و در صورتی که در یک مدار الکتریکی شدت جریان برق در مدت زمان معینی از مقدار کافی بیشتر شود از طریق ذوب یک یا چند المان، آن مدار را حفظ می‌کند.

44ـ تأسیسات الکتریکی : مجموعه‌ای از تجهیزات الکتریکی مرتبط با هم است که هدف یا هدف های معینی را که دارای مشخصات هماهنگ هستند تأمین می‌کنند.

45ـ سرویس ورودی تأسیسات الکتریکی : نقطه‌ای است که در آن انرژی الکتریکی به ساختمان ، کارگاه یا کارخانه تحویل می‌شود.

46ـ عایق‌بندی : عایق‌بندی به قسمت های برقدار اعمال می‌شود تا در برابر برق‌گرفتگی ایمنی ایجاد کند.

47ـ عایق‌بندی کابل : مواد عایقی هستند که در ساختار کابل به کار می‌رود و کار اصلی آنها مقاومت در برابر ولتاژ است.

48ـ مفصل : وسیله‌ای است برای اتصال بین دو کابل که یک مدار مداوم را تشکیل می‌دهد.

49ـ سپر (شیلدینگ کابل) : لایه فلزی و زمین شده روی کابل است تا میدان الکتریکی کابل را به داخل آن محدود یا کابل را در برابر تأثیر عوامل الکتریکی خارج، حفاظت کند. (غلاف های فلزی، زره‌ها و هادیهای هم مرکز زمین شده ممکن است به عنوان سپر نیز بکار روند.)

50 ـ کلید قطع بار : وسیله مکانیکی قطع و وصل است که قادر به وصل، عبور دادن و قطع جریان برق مدار در شرایط عادی است. شرایط عادی ممکن است شامل وضعیتی با اضافه بارهای مشخص باشد و همین‌طور برای مدتی مشخص جریان هایی را در شرایط غیرعادی مدار، مانند اتصال کوتاه تحمل کند.

51 ـ ولتاژ تماس : ولتاژی است که به هنگام بروز خرابی در عایق‌بندی بین قسمت هایی از هادی ها، بدنه‌های هادی، قسمت های هادی بیگانه و غیره که به طور همزمان در دسترس هستند، ظاهر می‌شود. (شکل1)

52 ـ ولتاژ تماس احتمالی : حداکثر ولتاژ تماس است که احتمال دارد در صورت بروز اتصال کوتاهی با امپدانس ناچیز، در تأسیسات الکتریکی ظاهر شود.

53 ـ ولتاژ گام ولتاژی است که براثر برخورد هادی فاز با زمین ایجاد می‌شود. این برخورد ممکن است در اثر پارگی هادی های فاز برق فشار ضعیف یا فشار قوی بوجود آمده و یا اینکه در اثر از بین رفتن عایق بندی سیم‌ها یا کابل های برقدار و نشت جریان برق به زمین حادث می‌شود. (شکل1).

54 ـ اضافه ولتاژ صاعقه : اضافه ولتاژگذرایی در نقطه‌ای از سیستم است که به علت اصابت صاعقه‌ای با مشخصات معین ظاهر می‌شود.

55 ـ سیستم سیم‌کشی : مجموعه‌ای است متشکل از کابل و سیم یا کابل ها و سیم ها و یا شینه‌کشی و همچنین قسمت هایی که آنها را نگهداری می‌کند (لوله‌های پولیکای توی‌کار، روی کار، داکت‌ها، سینی‌ها و کانال ها).